ŞAFT ( KARDAN MİLİ ) : Vites kutusundan aldığı hareketi diferansiyele iletir. Önden çekişli araçlarda şaft bulunmaz. DİFERANSİYEL: Görevi: 1-Şafttan aldığı hareketi 90 derece çevirerek aks milleri aracılığı ile tekerleklere iletir. 2-Virajlarda tekerleklerin farklı devirlerde ( içteki az,dıştaki çok) dönmesini sağlar. 3-Güç artışı sağlar. Parçaları: Mahruti dişli,ayna dişli,istavroz dişlileri,aks dişlileri. Çalışması: Şafttan aldığı hareketi mahruti dişli,ayna dişliye iletir. Ayna dişli dönünce,bağlı olduğu diferansiyel kutusu da döner. Bu durumda aks dişlileri de dönmektedir. Araç düz yolda giderken istavroz dişlileri aks dişlilerini sabitler ve hareket aks milleri vasıtası ile tekerleklere iletilir. Araç viraj alırken,dönüş yönüne göre aks dişlisine yaslanan istavroz dişlisi kendi ekseni etrafında döner. Bu dönüş hareketi,diğer aks dişlisini taşıyan ve ona bağlı olan tekerleğin daha hızlı dönmesini sağlar. Bakımı: Diferansiyelde yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Diferansiyelde kullanılan dişli yağının numarası , vites kutusunda kullanılan yağla aynı olmakla birlikte,kullanma kılavuzu tavsiyesine uyulmalıdır. AKSLAR: Diferansiyeldeki hareketin tekerleklere iletilmesini sağlar. Tekerlek aks miline bağlanırken,bijon denilen civatalar kullanılır. Bijonlar temizlenirken kuru bez kullanılmalıdır. TEKERLEKLER: Aracın ağırlığını taşıyan tekerlekler,frenlemeyi de sağlar. Tekerlek,jant ve lastik olmak üzere iki kısımdır. Jant,lastiği üzerinde taşıyan ve aksa bağlanan metal kısımdır. Lastikler,kaliteli kauçuktan yapılmıştır. Bazı lastiklerde iç lastik ( şamyel) bulunur. İç lastiksiz olarak kullanılan lastiklere dubleks lastik denmektedir. Lastik üzerinde bulunan rakamlar lastiğin ebatlarını belirler. Bakımı: Lastik havaları Lastik havaları tavsiye edilen değerden az olursa,lastikler kenarlarından aşınmakla birlikte aracın enerji kaybı fazlalaşır. Ve direksiyonun zor dönmesine sebep olur. Lastik havalarının fazla olması durumunda,lastik ortasından aşınır ve araçta titreşimler meydana gelir. Araca her binişte lastikler gözle kontrol edilmelidir. Lastik ısındığı zaman içindeki hava basıncı artar,bu sebepten lastik havaları soğukken kontrol edilmelidir. Lastiklerde balans bozukluğu: Balans bozukluğu,lastikte ağırlık dengesi bozukluğunu ihtiva eder. Araçta titreşimler meydana gelir. Titreşimler en çok direksiyon simidinde hissedilir. Aracın hızı arttıkça titreşimler yavaşlaşır. Lastiklerin yer değişimi: Lastiklerin periyodik olarak her altı ayda bir ( veya 10.000 km) yer değiştirilerek,bütün tekerleklerde aşınmanın aynı olması sağlanır. Kar zincirinin takılması: Karlı havalarda kar tipi lastikler veya kar zinciri kullanılmalıdır. Zincirler çekişli tekerleklerin ikisine birden takılır. Zincir takılırken zincir ölçülerinin,lastik ölçülerine uygunluğu kontrol edilmeli ve zincir bağlantılarının gergin olmasına dikkat edilmelidir. Lastiklerin Değişimi Araç,zemini sağlam olan düz bir yere park edilir. 1. Vitese veya geri vitese taktıktan sonra el freni çekilir. Otomobilin hareket etmesini önlemek için özellikle eğimli yerlerde takoz veya taş kullanılmalıdır. Bagaj bölümünden yedek: yedek lastik,tornavida,bijon anahtarı ve kriko çıkarılır. Tornavida yardımı ile jant kapağı çıkarılır ve bijonlar yaklaşık bir tur kadar gevşetilir. Krikoyu,araç üzerindeki özel kirko yerine adapte ederek,tekerlek yerden yaklaşık 3 cm. yükselene kadar kaldırılmalıdır. Daha önceden gevşetilmiş olan bijonlar sökülerek,tekerlek çıkarılır ve yedek lastik takılır. Bijonlar yerine tutturulur ve sıkılarak boşlukları alınır. Araç krikodan indirildikten sonra kriko yerinden çıkarılır. Bijonlar eşit kuvvetlerle tamamen sıkılır. Sıkma sırası çapraz şekilde olmalıdır. Jant kapağı yerine takılır. Kullanılan aletler ve değişen lastik bagajdaki yerine kaldırılır. Arızalı lastik ise en yakın lastik servisinde tamir ettirilmelidir. FREN SİSTEMİ Araç üzerinde üç tip fren bulunmaktadır: 1-Motor ( Kompresyon ) freni 2-Ayak ( servis) freni 3-El freni Aracın özelliğine göre,bazı araçlarda;ekzost freni,şaft freni gibi özel fren sistemleri de bulunabilir. ABS li fren sistemlerinde,frenleme esnasında direksiyon hakimiyeti daha iyi sağlanmaktadır. 1-MOTOR FRENİ: Motordaki sıkışma ( kompresyon ) sonucu sağlanan frendir. Vitesler küçüldükçe frenleme kuvveti artacaktır. Yokuş aşağı inişlerde,çıkış vitesi ile inmek,motor frenleme kuvvetinden en uygun şekilde yararlanmamızı sağlar. 2-AYAK ( SERVİS ) FRENİ: Aracın tüm tekerleklerine aynı anda kumanda eden ayak freni,aracın hızını azaltmakta ve aracı durdurmakta kullanılır. ARAÇLARDA 3 TİP AYAK FRENLERİ VARDIR: A-HİDROLİK FREN: Fren pedalına basıldığında,fren merkez pompasına kumanda edilmektedir. Bütün sistem hidrolik yağı ile dolu olduğu için, basma kuvveti tekerlek silindirlerine iletilir. Tekerlek silindirlerinde bulunan pistonlar açılarak fren balatalarının kampanaya temasını sağlar. Böylece aracın yavaşlaması veya durması sağlanır. Günümüz araçlarında fren sistemlerine Westinhouse denilen ilave bir güç ünitesi eklenmiştir. Westinhouse fren sistemli araçlarda motor çalışmazken fren tutmaz. B- HAVALI FREN: Fren pedalına basıldığında frenleme kuvvetinin basınçlı hava ile sağlandığı sistemdir. Genellikle kamyon,otobüs gibi araçlarda kullanılmaktadır. Basınçlı havayı sağlamak için bir kompresör bulunmaktadır. Sürücü araba harekete geçmeden önce gösterge panosundaki,hava basınç saatini kontrol etmelidir. Basınç yükselmemişse fren tutmayacağı için araç hareket ettirilmemelidir. C-KARMA FREN: Hidrolik yağı ile havanın birlikte kullanıldığı fren sistemidir. FREN SİSTEMİNİN BAKIMI VE BASİT ARIZALARI: Fren merkez pompası üzerinde bulunan hidrolik kabındaki hidrolik yağı seviyesi günlük olarak kontrol edilmelidir. Hidrolik yağında eksiltme varsa,mutlaka kaçak yeri tespit edilip arıza giderilmelidir. Hidrolik yağı çok azalmışsa veya fren sisteminde hava varsa aracın freni tutmayacaktır. Fren ayarlarının gevşek olması ve balataların aşınması gibi durumlar frenlemenin zayıf olmasına neden olur. Fren ayarları sıkı ise fren balataları yanabilir ve kampanalar aşırı ışınır. 3-EL FRENİ: Mekanik olarak kullanılan ve genellikle arka tekerleklere kumanda eden sistemdir. Araç hareket halindeyken kullanılmaz . El freni duran aracı sabitlemeye yarar. Soğuk havalarda el freni kullanılması,balataların kampanaya yapışık kalmasına ve balataların zarar görmesine sebep olabilir El freni çekili unutularak araç hareket ettirilmişse fren balataları yanar. BAKIM 1-KORUYUCU BAKIM: Araçta herhangi bir arıza veya hasar meydana gelmeden önce;günlük,haftalık,aylık,yıllık veya belirli kilometrelerde bakım yapılmalıdır. Periyodik bakımlar,arıza olmadan veya büyümeden tedbir alınmasını sağlar. Bakım süresi için kullanma kılavuzunda belirtilen sürelere uyulmalıdır. 2- BAKIM SÜRELERİ : a-Günlük Bakım b-Haftalık Bakım c-Aylık Bakım d-Altı aylık bakım e-Yıllık Bakım GÜNLÜK BAKIM : MOTOR YAĞI SEVİYE KONTROLÜ: Motor yağ seviyesi; yağ seviye çubuğu üzerindeki max - min . Çizgileri arasında olmalıdır. SOĞUTMA SUYU SEVİYE KONTROLÜ: Kapalı sistemde genleşme kabındaki max ve min . işaret sınırları arasında olmalıdır Ancak basınçlı sistemlerde radyatör kapağından kontrol edilir. Su seviyesi radyatör peteklerinin üzerinde olmalıdır. HİDROLİK YAĞ SEVİYE KONTROLÜ: Fren merkez pompası üzerinde bulunan hidrolik kabından kontrol edilir. Hidrolik kabın üzerindeki seviye çizgisi işareti işaretinden aşağıda olmamalıdır. AKARYAKIT KONTROLÜ: Yakıt göstergesinden kontrol edilir. LASTİK HAVA BASINÇLARI : Kullanma kılavuzunda belirtilen değerde olmalıdır. IŞIK VE İKAZ SİSTEMLERİNİN KONTROLÜ: Fren,geri vites,park,plaka lambaları ile farların ve sinyallerin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. HAFTALIK BAKIM : 1-VANTİLATÖR KAYIŞI GERGİNLİK KONTROLÜ : Vantilatör kayışı en geniş kısmından parmakla bastırıldığında 1 - 1,5 cm esnemelidir. Vantilatör kayışı gerginliği uygun değilse; alternatörü ( şarj dinamosu ) sabitleyen cıvata gevşetilir,alternatör motora doğru doğru yaklaştırılarak veya uzaklaştırılarak kayış gerginliği ayarlanır. 2-AKÜMÜLATÖR ( AKÜ BAKIMI ) : Akümülatörün dış yüzeyi sodalı suyla veya sıcak suyla temizlenmelidir. Kutup başlarının oksitleri temizlenir. Elektrolit seviyesi kontrol edilir. Eksikse plakaların 1 cm üzerine kadar saf su ilave edilir. Eleman kapak deliklerinin açık olup olmadığı kontrol edilir. a-AYLIK BAKIM: Hava filitresi temizliği yapılmalıdır. Hava filitresi temizlenirken ; hava akış yönünün tersinden basınçlı hava tutulmalıdır. Asfalt olmayan yollarda çalışan araçlarda,hava filitresi daha kısa sürede temizlenmelidir. b-ALTI AYLIK BAKIM: Motor üzerinde yapılan ayarlar ( supab,buji,platin,avans,rölanti vs) kontrol edilir. Ön düzen sisteminde ; rot başları ve rolitler kontrol edilip,ön düzen ayarları ve lastik balansları kontrol edilir. Amortisörlerde yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilir. Fren balataları,aşınma durumuna göre değiştirilir veya zımparalanır. Kampanalar kontrol edilir. Fren ayarları yapılır. Lastiklerin periyodik yer değiştirme işlemleri yapılır. Far ayarları kontrol edilir. Araç üzerinde yaza ve kışa göre yapılması gerekli olan değiştirmeler yapılır. c-YILLIK BAKIM Altı aylık bakımda yapılması gerekli işlemler yapılır. Aracın soğutma suyu boşaltılıp,sistem temizlenir. Aracın yakıt deposu ve yakıt sistemi temizlenir. Dizel motorlu araçlarda Enjeksiyon pompası ve enjektör ayarları kontrol edilir. 1-RODAJ SÜRESİ VE İLK BAKIM Araçların,0-2000 km arasında geçen ilk kullanım süresine rodaj süresi ( alışma süresi ) denir. Rodaj süresi,çalışan parçaların birbirleriyle alışma devresi olduğu için,rodaj süresindeki bir aracı kullanırken şunlara dikkat edilmelidir: --- Fazla sürat yapılmaz. ( Her vites durumuna göre yapılabilecek azami hızların 3/4'ünden fazla hız yapılmamalıdır.) --- Ani duruş ve kalkış yapılmaz. --- Motor tam güç konumunda çalıştırılmaz. --- Uzun süre sabit bir hızla yol alınmaz. İLK BAKIM : Aracın , imalatı veya montajı sırasında olabilecek aksaklıkları gidermek ve ilk servis hizmetlerini sağlamak için,aracın yetkili servisi tarafından,ilk 1000-1500 km arasında garanti kapsamı içersinde yapılan bakımdır. İLK BAKIM ESNASINDA YAPILAN İŞLEMLER ŞUNLARDIR : --- Yağ ve yağ filitresi değişimi --- Silindirik kapak civatalarının uygun torkta sıkılması --- Supab ayarının yapılması --- Rölanti ayarı kontrolü --- Platin ayarı kontrolü --- Avans ayarı kontrolü --- Fren ayarı kontrolü --- Debriyaj ayarı kontrolü --- Ön düzen ve balans ayarları kontrolü --- Vantilatör kayışı gerginlik kontrolü --- Cıvata ve somunların kontrolü,gevşek olanların sıkıştırılması gibi işlemler yapılır,ayrıca sürücü tarafından bildirilen arızalar da giderilir. Bu işlemlerin neticesinde sürücüden sadece sadece yağ ve yağ filitresi ücreti talep edilir,ayrıca bakım ve işçilik ücreti talep edilmez. GÜÇ AKTARMA ORGANLARI 1-DEBRİYAJ ( KAVRAMA ) SİSTEMİ: Görevi: Motorun hareketini vites kutusuna iletmek,istenildiği zamanda hareketi kesmektir. Debriyaj; motor ile vites kutusu arasında bulunur. Parçaları: Debriyaj baskısı,Debriyaj balatası,Debriyaj bilyası,Debriyaj çatalı,Debriyaj pedalı. Çalışması: Motor çalışırken hareket volandan debriyaj balatasına,oradan da priz direk mili tarafından vites kutusuna iletilir. Debriyaj pedalına basıldığında ; debriyaj bilyası , baskı parmaklarına bastırarak debriyaj balatasının volandan ayrılmasını sağlar. Bu durumda motorun hareketi vites kutusuna gelmediği için vites değiştirme işlemi yapılabilir. Bakımı ve arızalar: --Motora ilk hareketi verirken; debriyaj pedalına sonuna kadar basılması,motor daha rahat döneceği için faydalıdır. --Debriyaj pedalı sert kullanılmamalıdır. Yoksa araçta sarsıntılı hareketler ve aktarma organlarında arızalar meydana gelir. --Araç hareket halindeyken ayak devamlı debriyaj pedalı üzerine temas ettirilmemelidir. Aksi takdirde debriyaj bilyası bozulur ve debriyaj balatası aşınır. --Debriyaj balatası; çok aşınmışsa veya yağlanmışsa,motorun hareketini alamayacağı için debriyaj kaçırması denen olay meydana gelir. --Ani ve sert kalkışlar debriyaj balatasının kısa sürede aşınmasına sebep olur. ARAÇ IŞIKLARI VE IŞIKLARIN KULLANILMASI Karayolunda trafiğe çıkan bütün araçların Karayolu trafik Kanununda belirtilen şartlara uygun ışık donanımı bulundurmaları zorunludur. Araçlardaki ışıkların iki temel görevi vardır: 1-Görmek için 2-Görülmek için 1- Uzağı gösteren ışıklar ( UZUN FARLAR ): Uzağı gösteren ışıklar 100 metreyi aydınlatır. Uzun Farlar: a-Geceleri aydınlatmanın yetersiz olduğu kesimlerde b-Sis,kar,yağmur gibi görüşü azaltacak havalarda. c-İyi aydınlatılmamış tünellerde d-Önceki aracı geçerken,çok kısa bir süre uyarı için kullanılır. Karşı yönden gelen araç sürücülerinin ve karayolunu kullanan diğer kişilerin gözlerini kamaştıracak hallerde,uzağı gösteren ışıkların yakılması yasaktır. 2-Yakını gösteren ışıklar ( KISA FARLAR ) : Yakını gösteren ışıklar 25 metreyi aydınlatır. Kısa farlar: a-Aydınlatmanın yeterli olduğu kesimlerde b-Önceki aracı takip esnasında c-Önceki aracı geçerken yan yana gelinceye kadar d-Karşılaşmalarda kullanılır. 3-Kuyruk ışıkları ( ARKA PARK LAMBASI ) : Seyir halinde uzağı veya yakını gösteren ışıklarla veya sis ışıkları ile birlikte kullanılır. Sadece park ışıkları ile araç sürülmesi yasaktır. 4-Sis Işıkları: Sis ışıklarının,sis,kar,şiddetli yağmur sebebiyle görüşün yetersiz olduğu haller dışında ve geceleri,yakını veya uzağı gösteren ışıklarla aynı anda kullanılması yasaktır. 5-Stop lambaları ( FREN LAMBALARI ) : Kırmızı renkli olup ,frenlere bağlıdır. Fren pedalına basıldığında aracın arkasında yanan kırmızı renkli lambalardır. 6-Dönüş ışıkları: Manevralarda işaret vermek için kullanılan,sarı renkli lambalardır. Hiçbir şekilde arkadaki araç sürücülerine geç işareti vermek için kullanılmaz. 7- Sellektör: Uzağı ve yakını gösteren ışıkların çok kısa süre içinde sıra ile yakılmasıdır a- Geçme sırasında çok kısa süre için uyarı b- Sürücüler geceleri ilerisi görülmeyen ve yarı çapı çok dar olan keskin virajlarda ilerlerken,kavşak,dönemeç,tepe üstlerine yaklaşırken,gelişlerini haber vermek için kullanmak zorundadırlar. Geceleri taşıt yolunda araç sürülürken,karşılaşma halinde ışıklar söndürülmez;yakını gösteren ışıklara geçilir. 8-Plaka lambası: Arka plakayı ışıklar yakıldığında 20 metre mesafeden okunacak şekilde beyaz renkli ışıkla aydınlatan lambalardır. 9-Işık sayılan Yansıtıcılar ( REFLEKTÖR ) : Bütün motorlu araçların,normal hava şartlarında en az 150 metre uzaktan net olarak görülebilecek şekilde 2 adet bulundurma zorunluluğu vardır. Söz konusu reflektörün bir kenarı 45 cm uzunluğunda eşkenar üçgen şeklinde içi boş kırmızı ışık yansıtan ve yere konulduğunda devrilmeyecek şekilde ayak yapısı bulunmalıdır. Araçların arkasında 20 santimetre kare büyüklüğünde reflektör bulundurulmalıdır. Römork ve yarı römorkların arkasındaki reflektörler ise bir kenarı 15 cm uzunluğunda,eşkenar üçgen şeklinde ve içi dolu olacaktır. Yarı römorkların ve arkadaki römorkun arkasında ,çeken araçta bulunan fren ,kuyruk ve dönüş lambalarının bulundurulması zorunludur. Ayrıca sürücülerin araçlarında,dış ışık donanımı için ,birer adet yedek AMPUL bulundurma mecburiyeti vardır. 10-Işıkların kullanılmasına dair esaslar: ---Dönüş ışıklarının ( Dönüş lambaları ) GEÇ anlamında kullanılması yasaktır. ---Geceleyin sadece park ışıkları yakılarak araç sürülmesi yasaktır. ---Karşılaşmalarda ışıkların söndürülmesi yasaktır. ---Yönetmeliklere aykırı ışık takılması ve kullanılması yasaktır. ---Sis ışıklarının;sis,kar,şiddetli yağmur sebebiyle görüşün yetersiz olduğu haller dışında ve geceleri yakını ve uzağı gösteren ışıklarla birlikte kullanılması yasaktır. ---Yönetmeliklere uygun olarak takılan ışıkların da amaç dışında ve gereksiz yere kullanılması yasaktır. ---Taksi otomobillerde bulundurulması zorunlu olan tepe lambalarının yolcu varken kapatılması zorunludur.